Nükleer Tıp Tedavileri (Radyoligand Tedavisi)

Nükleer Tıp Tedavileri veya daha spesifik olarak Radyoligand Tedavisi (RLT), "teranostik" yaklaşımın önemli bir parçası olan, hedefe yönelik bir kanser tedavi yöntemidir. Bu tedavide, kanser hücrelerinin yüzeyinde aşırı miktarda bulunan belirli moleküllere özel olarak bağlanan bir "ligand" (taşıyıcı molekül) ile radyoaktif bir izotop birleştirilir. Amaç, radyoaktif maddeyi doğrudan kanserli hücrelere taşıyarak, sağlıklı dokulara minimum zarar verirken tümöre yüksek dozda radyasyon iletmektir.

Radyoligand Tedavisi Nedir ve Nasıl Etki Eder?

Geleneksel radyoterapiden farklı olarak, RLT'de radyoaktif madde vücuda enjekte edilir ve kanser hücrelerini içeriden hedef alır.

🔸 Temel Etki Mekanizması:
1. Hedefleme (Ligand Bağlanması): Tedavide kullanılan radyoaktif ilaç, kanser hücrelerinin yüzeyindeki belirli bir hedefe (örn: PSMA, SSTR) "anahtar-kilit" mekanizması gibi bağlanır.
2. Radyoaktif Yükün Taşınması: Ligand, kendine bağlı olan radyoaktif izotopu (örn: Lutesyum-177) doğrudan kanser hücrelerine taşır.
3. Kanser Hücrelerinin Yok Edilmesi: Radyoaktif izotop, kısa menzilli radyasyon (beta veya alfa parçacıkları) yayarak kanser hücrelerinin DNA'sına zarar verir ve onları yok eder.
🔸 "Teranostik" Yaklaşım: Bu tedavinin en önemli özelliğidir. "Terapi" (tedavi) ve "diagnostik" (tanı) kelimelerinin birleşimidir. Tedaviye başlamadan önce, aynı hedefi kullanan bir görüntüleme ajanı (örn. Ga-68 PSMA PET) ile tarama yapılır. Bu tarama, kanserin vücutta nerede olduğunu, hedefe ne kadar uygun olduğunu ve dolayısıyla hastanın tedaviden fayda görüp görmeyeceğini belirler.

Radyoligand Tedavisinin Alt Tipleri

1. PSMA Hedefli Radyoligand Tedavisi

Hedef: Prostat kanseri hücrelerinin yüzeyinde yüksek oranlarda bulunan Prostata Özgü Membran Antijeni (PSMA) proteinidir.

Mekanizma: Lutesyum-177 (¹⁷⁷Lu) gibi beta yayan bir radyoizotop, PSMA'ya bağlanan bir liganda eklenir. Bu ilaç, damar yoluyla verildiğinde PSMA içeren prostat kanseri hücrelerine seçici olarak bağlanır ve radyasyonla onları tahrip eder.

📌 Gelişmiş İlaç Örneği: Lutetium (¹⁷⁷Lu) vipivotide tetraxetan (Pluvicto).
📌 Kullanım Alanları: İleri evre, metastatik, kastrasyona dirençli prostat kanseri (mCRPC).

2. Nöroendokrin Tümörlerde Radyoligand Tedavisi (PRRT)

Hedef: Nöroendokrin tümörlerin (NET'ler) hücre yüzeyinde aşırı miktarda bulunan Somatostatin Reseptörleri (SSTR).

Mekanizma: ¹⁷⁷Lu gibi radyoaktif izotoplar, somatostatin reseptörlerine bağlanan sentetik peptidlere (örn: DOTATATE) eklenir. Bu ilaçlar, NET hücrelerini hedefler ve radyasyonla yok eder.

📌 Gelişmiş İlaç Örneği: Lutetium (¹⁷⁷Lu) oxodotreotide.
📌 Kullanım Alanları: İleri evre, metastatik veya cerrahiye uygun olmayan somatostatin reseptörü pozitif nöroendokrin tümörler.

3. Radyum-223 Diklorür (Xofigo)

Hedef: Özellikle prostat kanserinde yaygın görülen kemik metastazları. Radyum-223, kemik dokusuna kalsiyum benzeri bir şekilde bağlanır.

Mekanizma: Bir alfa (α) parçacığı yayıcı olan Radyum-223, çok kısa menzilli ve yüksek enerjili radyasyonla doğrudan kemik metastazlarındaki kanser hücrelerini tahrip ederken kemik iliğine daha az zarar verir.

📌 Kullanım Alanları: Semptomatik kemik metastazları olan, kastrasyona dirençli prostat kanseri hastalarında sağkalımı uzatmak için kullanılır.

4. İyot-131 Tedavisi

Hedef: Tiroid bezi ve tiroid kanseri hücreleri. Tiroid hücreleri, iyotu seçici olarak alıp konsantre etme yeteneğine sahiptir.

Mekanizma: Ağızdan alınan radyoaktif iyot (¹³¹I), tiroid kanseri hücreleri tarafından emilir ve yaydığı beta radyasyonu ile bu hücreleri yok eder.

📌 Kullanım Alanları: Tiroid kanseri ameliyatından sonra kalan tiroid dokusunu veya vücuttaki tiroid kanseri metastazlarını yok etmek ve hipertiroidiyi tedavi etmek için kullanılır.

Avantajları

✅ Hedefe Yönelik ve Seçici: Sağlıklı dokulara verilen radyasyon dozunu minimize eder.
✅ Sistemik Etki: Vücudun her yerine yayılmış olan metastazlara ulaşabilir.
✅ "Teranostik" Yaklaşım: Tedaviye en uygun hastaların seçilmesine olanak tanır.
✅ Dirençli Kanserlerde Umut: Diğer tedavilere yanıt vermeyen hastalarda yeni bir seçenek sunar.

Dezavantajları

❌ Hedef Antijen Gerekliliği: Tedavinin etkili olması için kanser hücrelerinin hedeflenen molekülü yeterli düzeyde üretmesi gerekir.
❌ Yan Etkiler: Hedefe yönelik olsa da, kemik iliği baskılanması, böbrek toksisitesi, tükürük bezi toksisitesi (ağız kuruluğu) ve yorgunluk gibi yan etkiler görülebilir.
❌ Yüksek Maliyet: Tedavi edici radyofarmasötiklerin üretimi ve uygulanması maliyetli olabilir.
❌ Radyasyon Güvenliği: Hastalar tedavi sonrası belirli bir süre radyasyon yaydıkları için önlem almaları gerekir.