Kök Hücre Nakli (Kemik İliği Transplantasyonu) Nedir ve Kimlere Uygulanır?

Kök hücre nakli, genellikle kemik iliği nakli olarak bilinir ve bazı kanser türlerinin tedavisinde veya kemik iliği yetmezliği gibi diğer ciddi kan hastalıklarında kullanılan önemli bir tıbbi prosedürdür. Bu işlem, hastalıklı veya hasarlı kemik iliğinin, sağlıklı kan kök hücreleriyle değiştirilmesini içerir.

Kök Hücre Nakli Nedir?

Kök hücreler, kan hücreleri (kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri, trombositler) üretebilen özel hücrelerdir. Kök hücre nakli, yüksek doz kemoterapi ve/veya radyoterapi ile hastalıklı kemik iliğinin ve kanser hücrelerinin yok edilmesinden sonra, sağlıklı kök hücrelerinin hastaya nakledilmesini ifade eder. Bu sağlıklı kök hücreler, yeni ve sağlıklı kan hücreleri üretmeye başlayarak hastanın kan ve bağışıklık sistemini yeniden oluşturur.

Kök Hücre Kaynakları:

Kök hücreler üç ana kaynaktan toplanabilir:

Kemik İliği: Pelvis kemiğinden (kalça kemiği) cerrahi olarak toplanır.
Periferik Kan (Dolaşımdaki Kan): En yaygın yöntemdir. Donör veya hastadan özel ilaçlarla (büyüme faktörleri) uyarılmış kök hücrelerin aferez adı verilen bir yöntemle kandan toplanması.
Kordon Kanı: Yenidoğan bebeğin göbek kordonundan doğum sonrası toplanan kan.

Kök Hücre Naklinin Türleri:

Otojenik Kök Hücre Nakli (Otolog Nakil):
- Hastanın kendi sağlıklı kök hücreleri toplanır, saklanır ve yüksek doz kemoterapi/radyoterapi sonrası hastaya geri verilir.
- Avantajı: Doku uyumsuzluğu veya reddedilme riski yoktur.
- Dezavantajı: Toplanan kök hücre örneğinde kanser hücreleri bulunma riski olabilir.
- Kullanım Alanları: Multipl Miyelom, bazı lenfomalar (Hodgkin ve Non-Hodgkin), bazı germ hücreli tümörler.
Allojenik Kök Hücre Nakli (Allogenik Nakil):
- Kök hücreler, doku tipi (HLA uyumu) uygun olan başka bir kişiden (donör) toplanır ve hastaya nakledilir. Donör genellikle kardeş, aile dışı gönüllü veya kordon kanı bankasından olabilir.
- Avantajı: Donör kök hücreleri kanser içermez. Ayrıca, donörün bağışıklık hücreleri, kalan kanser hücrelerini "greft-versus-tümör" etkisiyle tanıyıp yok edebilir (GVL etkisi).
- Dezavantajı: Reddedilme (Greft-versus-Host Hastalığı - GVHH) ve enfeksiyon riski daha yüksektir, çünkü donör hücreleri hastanın dokularına saldırabilir.
- Kullanım Alanları: Akut ve Kronik Lösemiler, Miyelodisplastik Sendromlar (MDS), Aplastik Anemi, bazı lenfomalar, bazı immün yetmezlikler.

Kimlere Uygulanır?

Kök hücre nakli, genellikle aşağıdaki durumlarda değerlendirilir:

Kan Kanserleri:
- Akut Lösemiler (AML, ALL): Özellikle yüksek riskli vakalarda veya nüks eden durumlarda.
- Kronik Lösemiler (KML, KLL): Belirli aşamalarda veya tedaviye dirençli durumlarda.
- Lenfomalar (Hodgkin ve Non-Hodgkin): Nükseden veya dirençli lenfomalarda yüksek doz kemoterapi sonrası.
- Multipl Miyelom: Genellikle standart bir tedavi basamağı olarak.
Miyelodisplastik Sendromlar (MDS): Kemik iliğinin sağlıklı kan hücreleri üretemediği durumlarda.
Aplstik Anemi: Kemik iliğinin kan hücrelerini yeterince üretemediği ciddi bir hastalık.
Bazı İmmün Yetmezlik Sendromları: Bağışıklık sisteminin doğru çalışmadığı kalıtsal hastalıklar.
Bazı Solid Tümörler (Nadir): Çok yüksek doz kemoterapinin gerekli olduğu belirli nadir solid tümörlerde (örneğin germ hücreli tümörler, nöroblastom).

Nakil Süreci:

Nakil süreci uzun ve zorlayıcıdır. Yüksek doz tedavi (koşullandırma), kök hücrelerin infüzyonu, izolasyon dönemi (hastanın bağışıklık sisteminin çok zayıf olduğu dönem), yan etkilerin yönetimi ve uzun vadeli takip gibi aşamaları içerir. Kök hücre nakli, dikkatli bir risk-fayda değerlendirmesi ve kapsamlı bir ön hazırlık gerektiren, deneyimli bir ekip tarafından yapılan ciddi bir tedavidir.