Kanser Tedavisinin Neden Olduğu İshal İle Nasıl Başa Çıkabilirim?

Kanser tedavisi, ne yazık ki, vücudun sağlıklı hücrelerini de etkileyerek çeşitli yan etkilere neden olabilir. Bu yan etkilerden biri de ishaldir. İshal, bağırsak hareketlerinin artması, dışkının sulu ve sık olması durumudur. Bu durum, tedavi sürecini oldukça rahatsız edici hale getirebilir ve hastanın yaşam kalitesini düşürebilir. Tedavi kaynaklı ishal, kemoterapi, radyoterapi (özellikle karın veya pelvik bölgeye uygulandığında), immünoterapi, hedefe yönelik tedaviler veya bazı ilaçların yan etkileri nedeniyle ortaya çıkabilir.

İshal, vücudun sıvı ve elektrolit dengesini bozarak dehidrasyona (sıvı kaybı) ve besin emilimi bozukluklarına yol açabilir. Bu da zaten zayıflamış olan hastanın genel durumunu daha da kötüleştirebilir. Bu nedenle, ishalin yönetimi, kanser tedavisinin önemli bir parçasıdır.

Kanser Tedavisi Kaynaklı İshalin Nedenleri

Birçok kemoterapi ilacı, sindirim sisteminin hızla bölünen hücrelerine zarar vererek bağırsaklarda iltihaplanmaya ve hasara yol açar. Bu durum, bağırsakların su ve elektrolitleri düzgün bir şekilde emmesini engelleyerek ishale neden olur.
Özellikle karın, pelvis veya rektum gibi bölgelere uygulanan radyasyon tedavisi, bağırsak astarına zarar vererek ishal, karın ağrısı ve kramplara yol açabilir. Radyasyonun etkisi, tedavi bittikten sonra bile bir süre devam edebilir.
Bazı yeni nesil ilaçlar da ishal gibi gastrointestinal yan etkilere neden olabilir. Bu ilaçlar, kanser hücrelerinin büyümesini hedef alırken, bazen sağlıklı hücreleri de etkileyebilir.
Kemoterapi sırasında bağışıklık sistemi zayıfladığı için enfeksiyon riskini azaltmak amacıyla kullanılan antibiyotikler, bağırsaklardaki normal bakteri dengesini bozarak ishale yol açabilir.
Bağışıklık sistemi zayıflamış hastalarda, bakteriyel veya viral enfeksiyonlar da ishale neden olabilir.
Kabızlığı önlemek veya diğer yan etkileri yönetmek için kullanılan bazı ilaçlar da ishalin tetikleyicisi olabilir.
Tedavi nedeniyle ortaya çıkan iştah değişiklikleri veya belirli yiyeceklerin toleranssızlığı da ishale katkıda bulunabilir.

İshal ile Başa Çıkma Yolları

İshalin yönetimi, hem semptomları hafifletmeyi hem de dehidrasyon ve besin kaybını önlemeyi amaçlar. Bu süreçte doktorunuz, diyetisyeniniz ve hemşirenizle yakın işbirliği içinde olmanız çok önemlidir.

1. Beslenme Yönetimi

İshal nedeniyle kaybedilen sıvıyı ve elektrolitleri yerine koymak en önemli adımdır.
- Bol Su: Gün boyunca sık sık küçük yudumlarla su için. Dehidrasyonu önlemek için günde en az 8-10 bardak su tüketmeye çalışın.
- Elektrolit İçeren Sıvılar: Elektrolit dengesini sağlamak için spor içecekleri, tuzlu bisküvi veya krakerlerle birlikte su, pirinç suyu, et suyu, ayran veya elektrolit çözeltileri (oral rehidrasyon solüsyonları) tüketilebilir. Meyve sularını (özellikle elma suyu) seyreltilmiş olarak ve şeker içeriği düşük olanları tercih edin.
- Kaçınılması Gerekenler: Kafeinli içecekler (kahve, çay, kola), alkol, aşırı şekerli içecekler, gazlı içecekler ve çok sıcak veya çok soğuk sıvılardan kaçının. Bunlar bağırsak hareketlerini artırabilir veya rahatsızlığa neden olabilir.
Bağırsakları yormayacak, sindirimi kolay ve lif oranı düşük yiyecekleri tercih edin.
- BRAT Diyeti (Muz, Pirinç, Elma Püresi, Tost/Kızarmış Ekmek): Bu yiyecekler ishal tedavisinde geleneksel olarak önerilen, bağlayıcı ve sindirimi kolay gıdalardır.
- Haşlanmış Nişastalı Gıdalar: Haşlanmış patates, pirinç lapası, şehriye, beyaz ekmek, tuzlu krakerler gibi nişastalı yiyecekler ishalin kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir.
- Yağsız Proteinler: Haşlanmış veya ızgara tavuk (derisiz), balık, yumurta gibi yağsız protein kaynakları kas kaybını önlemek için önemlidir.
- Yumuşak Sebzeler: İyi pişirilmiş, kabuksuz ve çekirdeksiz sebzeler (havuç, kabak, bezelye) sindirimi kolaydır.
- Yulaf Ezmesi: Yulaf, bağırsakları sakinleştirmeye yardımcı olan çözünür lif içerir.
- Probiyotikler: Doktorunuzun onayıyla, yoğurt, kefir gibi probiyotik içeren gıdalar veya probiyotik takviyeleri bağırsak florasını dengelemeye yardımcı olabilir. Ancak bu konuda doktorunuza danışmanız önemlidir, zayıflamış bağışıklık sistemine sahip bazı hastalarda probiyotikler uygun olmayabilir.
Kaçınılması Gereken Yiyecekler:
- Yüksek Lifli Gıdalar: Tam tahıllı ürünler, çiğ sebzeler, kuru baklagiller, kabuklu meyveler gibi yüksek lifli gıdalar bağırsak hareketlerini artırabilir.
- Yağlı ve Kızarmış Gıdalar: Yağlı etler, kızartmalar, işlenmiş gıdalar sindirimi zorlaştırır ve ishali kötüleştirebilir.
- Süt ve Süt Ürünleri: Bazı kişilerde laktoz intoleransı gelişebilir veya ishal döneminde süt ürünleri bağırsakları tahriş edebilir. Eğer sorun yaşıyorsanız laktozsuz ürünleri deneyin veya geçici olarak kısıtlayın.
- Baharatlı ve Asitli Gıdalar: Acı biber, sarımsak, soğan, narenciye ve domates gibi asitli yiyecekler bağırsakları tahriş edebilir.
- Şekerli Gıdalar ve Yapay Tatlandırıcılar: Şekerli içecekler, tatlılar ve sorbitol, ksilitol gibi yapay tatlandırıcılar ishali kötüleştirebilir.
Yemek Yeme Şekli: Günde 3 büyük öğün yerine küçük ve sık öğünler (5-6 öğün) tüketin. Yavaş yiyin ve yiyecekleri iyi çiğneyin.

2. Tıbbi Müdahaleler ve İlaçlar

Doktorunuza Danışın: İshal başladığında veya şiddetlendiğinde mutlaka doktorunuzu veya hemşirenizi bilgilendirin. Kendi kendinize ishal önleyici ilaçlar kullanmayın, çünkü bu, altta yatan bir enfeksiyonu veya başka bir ciddi sorunu maskeleyebilir.
İshal Kesici İlaçlar: Doktorunuz, ishalin şiddetini azaltmak için loperamid gibi ishal kesici ilaçlar reçete edebilir. Bu ilaçların dozajı ve kullanım sıklığı doktorunuz tarafından belirlenmelidir.
Antibiyotikler: Eğer ishalin nedeni bir enfeksiyon ise, doktorunuz uygun antibiyotikleri reçete edebilir.
Octreotide: Bazı ciddi ishal vakalarında, doktorunuz bağırsak hareketlerini yavaşlatan ve sıvı salgısını azaltan oktreotid gibi daha güçlü ilaçlar kullanabilir.

3. Cilt Bakımı

İshal, perianal bölgede (makat çevresi) tahrişe ve cilt sorunlarına yol açabilir.
Nazik Temizlik: Her dışkılama sonrası bölgeyi nazikçe ılık su ve sabunla temizleyin veya alkolsüz, parfümsüz ıslak mendiller kullanın. Ovalamaktan kaçının.
Kurulama: Bölgeyi hafifçe bastırarak veya hava ile kurutun. Tahrişi azaltmak için pamuklu bir bez kullanabilirsiniz.
Koruyucu Kremler: Doktorunuzun veya hemşirenizin önereceği çinko oksit veya bariyer kremleri gibi koruyucu kremler kullanın. Bu kremler cildi tahrişten korur.
Hava Teması: Mümkünse, bölgenin hava almasını sağlayın. Geceleri iç çamaşırsız yatmak veya bol, pamuklu giysiler giymek faydalı olabilir.

4. Diğer Önemli Noktalar

Günlük Kayıt Tutma: İshalin sıklığı, dışkının kıvamı, alınan sıvı miktarı ve yediklerinizle ilgili bir kayıt tutmak, doktorunuzun durumunuzu değerlendirmesine ve tedavi planınızı ayarlamasına yardımcı olabilir.
Hijyen: Enfeksiyon riskini azaltmak için ellerinizi sık sık yıkayın.
Dinlenme: Yorgunluk ishal belirtilerini kötüleştirebilir. Yeterli dinlenmeye özen gösterin.
Stres Yönetimi: Stres de bağırsak hareketlerini etkileyebilir. Stres yönetimi teknikleri (derin nefes alma, hafif egzersiz, meditasyon) faydalı olabilir.
Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
- İshal 24 saatten uzun sürerse.
- Şiddetli karın ağrısı veya kramplarınız varsa.
- Ateşiniz 38°C (100.4°F) veya üzerindeyse.
- Dışkınızda kan veya mukus varsa.
- Dehidrasyon belirtileri gösteriyorsanız (aşırı susuzluk, az idrara çıkma, koyu renkli idrar, baş dönmesi, gözlerin çukurlaşması).
- Aşırı zayıflık veya yorgunluk hissediyorsanız.

İshal, kanser tedavisinin yaygın ancak yönetilebilir bir yan etkisidir. Doktorunuz ve sağlık ekibinizle yakın iletişimde kalarak, doğru beslenme alışkanlıkları ve yaşam tarzı değişiklikleriyle bu durumu en aza indirebilir ve tedavi sürecinizi daha konforlu hale getirebilirsiniz.