Kök Hücre Tedavisi (Kemik İliği Nakli)

Kök hücre nakli, halk arasında daha çok kemik iliği nakli olarak bilinen, yüksek doz kemoterapi ve/veya radyoterapi sonrası hasar görmüş veya yok olmuş kemik iliğinin, sağlıklı kan kök hücreleriyle yenilenmesi işlemidir. Bu güçlü tedavi yöntemi, özellikle hematolojik (kan) kanserler ve bazı genetik kan hastalıklarında kullanılır. Amacı, hastalıklı veya işlevini yitirmiş kan hücrelerinin yerine, sağlıklı ve yeni kan hücreleri üretebilecek kök hücrelerin yerleştirilmesidir.

Kök Hücre Nakli Nedir ve Nasıl Etki Eder?

Kök hücre nakli, üç ana aşamadan oluşur ve temel amacı, kanser hücrelerini yok etmek için verilen yoğun tedavi sonrası hasar gören kemik iliğini restore etmektir:

🔸 Yoğun Tedavi (Kondisyonlandırma): Hastaya çok yüksek dozda kemoterapi ve/veya radyoterapi uygulanır. Bu rejimin amacı, vücutta kalan tüm kanser hücrelerini yok etmek ve nakledilecek sağlıklı kök hücreler için kemik iliğinde yer açmaktır.
🔸 Kök Hücre Toplama: Sağlıklı kök hücreler, periferik kandan, kemik iliğinden veya göbek kordon kanından elde edilir.
🔸 Kök Hücre Nakli (İnfüzyon): Toplanan sağlıklı kök hücreler, bir kan nakline benzer şekilde damardan hastaya verilir. Bu hücreler, kemik iliğine gider, buraya yerleşir ve yeni, sağlıklı kan hücreleri üretmeye başlar. Bu sürece engraftman denir.

Kök Hücre Naklinin Alt Tipleri

1. Otolog Kök Hücre Nakli ("Kişisel" Nakil)

Hastanın kendi sağlıklı kök hücrelerinin toplanıp saklandığı ve yüksek doz tedavi sonrası hastaya geri verildiği nakil türüdür.

✅ Avantajları: Donör bulma zorluğu yoktur. Nakil sonrası reddedilme (GvHD - Graft-versus-Host Hastalığı) riski neredeyse hiç yoktur.
❌ Dezavantajları: Kanser hücrelerinin toplanan kök hücre örneğine karışma riski vardır. Naklin bir bağışıklık etkisi (GvL etkisi) yoktur.
📌 Kullanım Alanları: Multipl Miyelom, bazı Lenfomalar (Hodgkin ve Non-Hodgkin Lenfoma) ve bazen testis kanseri gibi solid tümörler.

2. Allojenik Kök Hücre Nakli ("Donörden" Nakil)

Hastanın kemik iliğinin, başka bir kişiden (doku tipi uyumlu donörden) alınan sağlıklı kök hücrelerle değiştirildiği nakil türüdür.

✅ Avantajları: En önemli avantajı, nakledilen donör hücrelerinin hastada kalan kanser hücrelerine saldırmasıdır (Graft-versus-Lösemi/Tümör Etkisi - GvL/GvT). Donörün hücreleri kanserli değildir.
❌ Dezavantajları: En ciddi riski, donör hücrelerinin hastanın sağlıklı dokularına saldırmasıdır (GvHD). Ayrıca donör bulmak zor olabilir ve enfeksiyon riski daha yüksektir.
📌 Kullanım Alanları: Akut Lösemiler (AML, ALL), Miyelodisplastik Sendromlar (MDS), Aplastik Anemi ve bazı dirençli lenfomalar.

Hematolojik Kanserlerde Kök Hücre Nakli

📌 Lösemi (Kan Kanseri): Özellikle akut lösemilerde allojenik kök hücre nakli, tek iyileştirici tedavi seçeneği olabilir.
📌 Lenfoma: Nükseden veya dirençli bazı tiplerinde yüksek doz kemoterapi ile birlikte otolog kök hücre nakli yaygın olarak kullanılır.
📌 Multipl Miyelom: Uygun hastalarda yüksek doz kemoterapiyi takiben otolog kök hücre nakli standart bir tedavi basamağıdır.

Dezavantajları ve Ciddi Yan Etkileri

Kök hücre nakli, ciddi yan etkileri olan riskli bir tedavidir:

❌ Kemik İliği Baskılanması: İlk dönemde enfeksiyon, kanama ve anemi riski çok yüksektir.
❌ Organ Toksisiteleri: Karaciğer, böbrek, akciğer, kalp gibi organlarda hasar riski bulunur.
❌ Graft-versus-Host Hastalığı (GvHD - Allojenik Nakilde): Donör hücrelerinin hastanın dokularına saldırması. Akut ve kronik formları olabilir.
❌ Enfeksiyonlar: Bağışıklık sistemi baskılandığı için bakteri, virüs ve mantar enfeksiyonlarına karşı yüksek risk vardır.
❌ Uzun İyileşme Süresi: Tam iyileşme aylarca hatta bir yıldan fazla sürebilir.